Różne gatunki roślin użytkowych są wykorzystywane w przemyśle ze względu na swoje unikatowe właściwości, wynikające z budowy lub zawartości cennych dla człowieka substancji. Rośliny zbożowe, okopowe, oleiste i włókniste to główne grupy tych roślin. Z pomocą odpowiedniej obróbki roślin zbożowych i okopowych uzyskuje się artykuły spożywcze, takie jak mąkę w przypadku zbóż, czy cukier z buraków.
Gatunki tych roślin charakteryzują się wysoką zawartością cukrów, zgromadzonych w postaci skrobi w nasionach i bulwach. Rośliny oleiste i włókniste różnią się od tych grup, gdyż dostarczane przez nie produkty częściej wykorzystywane są w innych gałęziach przemysłu, aniżeli w produkcji żywności.
Rośliny zbożowe okopowe oleiste i włókniste
Oczywiście, rośliny oleiste są źródłem tłuszczu roślinnego, jednak jest on wykorzystywany głównie do produkcji smarów, gumy, kosmetyków, farb i lakierów. Rośliny włókniste, takie jak bawełna, konopie siewne czy agawa, zawierają włókna naturalne używane do wytwarzania tkanin, papieru i wielu innych produktów.
Co ciekawe, len zwyczajny reprezentuje jednocześnie rośliny włókniste i oleiste, ze względu na znaczną ilość tłuszczy w nasionach i włóknodajne łodygi. Podobnie bawełna, której nasiona dają olej odpowiedni do spożycia i produkcji świec bądź mydła, lecz jest ona kultywowana przede wszystkim ze względu na włókno bawełniane.
Rośliny oleiste w Polsce
Rośliny oleiste uprawne najczęściej hodowane w Polsce to rzepak ozimy i jary, a także mniej znany rzepik ozimy. Inne przykłady roślin oleistych to słonecznik zwyczajny, gorczyca biała, gorczyca sarepska, modrak abisyński, dynia oleista i rącznik pospolity, jednak są one w znacznej mniejszości uprawianych roślin oleistych.
Nasiona roślin oleistych zawierają około 15% tłuszczy w postaci kwasów tłuszczowych i triacylogliceroli, a w procesie tłoczenia uzyskiwane są z nich oleje roślinne o płynnej konsystencji. Tłoczenie to wieloetapowy proces, który prowadzi do ekstrakcji tłuszczu z nasion, poprzez wyciskanie z użyciem prasy.
W pierwszym etapie powstaje olej surowy, wykorzystywany do produkcji biopaliw, w kosmetyce i przy produkcji farmaceutyków, smarów, farb i lakierów, a nawet w garbarstwie, czyli obróbce skór zwierzęcych. W kolejnym etapie, po odpowiednim oczyszczeniu oleju surowego, powstaje dopiero olej spożywczy.
Rośliny uprawne oleiste
Rośliny oleiste, ze względu na możliwość wykorzystania ich do produkcji różnorodnych substancji, są popularne wśród Polskich rolników. W 2011 Polska była czwartym krajem w Unii Europejskiej pod względem ilości hodowanego rzepaku, a ilościowo produkcja ta wynosiła 1750 tysięcy ton rocznie. Rzepak jest najczęściej uprawianą oleistą rośliną w naszym kraju, ponieważ odpowiadają mu panujące warunki klimatyczne, a jego produkcja jest opłacalna, gdyż jego nasiona zawierają nawet do 45% tłuszczu.
W Chinach i Stanach Zjednoczonych przeważa produkcja innej rośliny oleistej – soi. W bieżącym roku kraje te wyprodukowały łącznie ponad 27 milionów ton oleju sojowego. Używany jest on w przemyśle spożywczym i jako składnik olejów schnących.
Jakie są rośliny oleiste – przykłady
Inne rośliny oleiste są hodowane w znacznie mniejszych ilościach, ale warto znać ich zastosowania. W kuchni obok oleju rzepakowego przez wiele lat królował olej słonecznikowy. Badania wykazały jednak, że jest on niezdrowy, ze względu na niekorzystną proporcję kwasów omega-6 do omega-3 i lepiej zastąpić go innymi olejami. Mimo to, jest on bogaty w witaminę E, dlatego spożywanie umiarkowanych ilości może być dla nas korzystne.
Olej z nasion rącznika pospolitego służy do wytwarzania oleju rycynowego, stosowanego w kosmetyce oraz do produkcji nylonu, tworzyw sztucznych i barwników. Rącznik jest rośliną trującą, dlatego niemożliwe jest jego wykorzystanie w produkcji artykułów spożywczych. Olej z gorczycy, zwany również musztardowym jest używany w kuchni, ale znany jest również ze swoich właściwości przeciwzapalnych i wzmacniających odporność.
Rośliny oleiste korzyści
W sklepach coraz częściej możemy spotkać oleje innego pochodzenia, na przykład olej sezamowy, olej z pestek dyni czy oliwę z oliwek. Ogromną popularnością cieszy się ta ostatnia, której prozdrowotne właściwości i wyjątkowy smak sprawiły, że skutecznie wypiera inne oleje spożywcze z półek. Jest droższa od oleju rzepakowego, ale potwierdzono jej korzystny wpływ na poziom cholesterolu i łagodzenie objawów cukrzycy.
Korzyści z uprawy roślin oleistych jest wiele: szerokie zastosowanie w przemyśle i kuchni, właściwości zdrowotne, wynikające z wysokiej zawartości witamin i niezbędnych kwasów tłuszczowych.
Uprawa roślin oleistych nie jest wymagająca, a ze względu na popyt na produkty roślin oleistych jest też opłacalna. Warto zwrócić uwagę na różnorodność olejów uzyskiwanych z różnych roślin, co w konsekwencji daje różne właściwości uzyskiwanych olejów roślinnych. Rośliny oleiste niewątpliwie stanowią interesującą grupę gatunków, dlatego może warto wiedzieć o nich nieco więcej?
